İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’nin envanterinde yer alan,
ancak onlarca yıldır çalışmaz durumda bulunan, Milli Gelir Hesaplama
Makinesi MONIAC (Monetary National Income Analog Computer), Türkiye İş
Bankası’nın katkılarıyla çalışır duruma getirildi.
Dünyada 13 adet orijinali bulunan MONIAC, 1949 yılında William
Phillips tarafından tasarlandı ve 1950’li yıllarda Prof. Dr. Besim
Üstünel’in çabalarıyla İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’ne
getirildi. Eğitim aracı olarak kullanıldığı gibi bilim tarihi
açısından da son derece önemli olan MONIAC, milli gelir denkliğini
oluşturan değişkenleri anlaşılır biçimde aktarıyor.
Uzman Fizikçi Adem Soylamış tarafından tamir edilerek tekrar işler
hale getirilen makinenin bir prototipi de Türkiye İş Bankası
Müzesi’nde sergilenmek üzere üretildi. Ayrıca, İstanbul Üniversitesi
İktisat Fakültesi, MONIAC’ın işleyişini esas alan dijital bir
simülasyon programını hayata geçirdi.
Dünyada çalışır dört makineden biri olan MONIAC, İstanbul
Üniversitesi İktisat Fakültesi Dekanlık katında sergileniyor.

MONIAC’ın Çalışma Prensibi

İktisat literatüründe Phillips Eğrisi ile bilinen aslında kendisi
elektrik mühendisi olan William Phillips, milli gelir hesaplama
makinesini 1949 yılında İngiltere’de bulunduğu yıllarda tasarlamıştı.
MONIAC, suyun sert plastik tanklar ve tüpler yoluyla pompalandığı bir
sistem olarak kurgulanmıştır. Makine çalıştırıldığında, renkli su
şeffaf borulardan geçerek tanklara ulaşmaktadır. Bu tanklarla hane
halkı, firmalar, devlet, ihracat ve ithalat kesimleri
gösterilmektedir. Bu kesimlerin iktisadi kararları ve faaliyetleri,
suyun makineyi dolaşımı sırasında izlenmekte, gelir harcama akımından
sızıntılar ve akıma katkılar olarak da ayrıştırılabilmektedir.
Makinede bulunan makaralar ve ayarlanabilir metal uzantılar, su
seviyesinin ve akışının düzenlenmesine yardımcı olmakta, bu da döviz
kuru, faiz ve vergi oranlarının sisteme girmesini olanaklı
kılmaktadır. Makine, toplam talep unsurlarından biri değiştiğinde
ilgili denklemleri eşzamanlı çözüp sistemi yeni bir dengeye
taşıyabilecek özelliklere sahiptir. Böylece iktisat politikalarının
ekonomi üzerindeki etkisini izlemeyi ve farklı iktisadi kuramları
kavramayı kolaylaştırmıştır.

Eğitim Aracı Olarak MONIAC

Ekonominin dinamik işleyişini kolay ve grafiksel olarak açıklamayı
amaçlayan makine, basit parasal modele ilişkin diferansiyel
denklemlerin çözümünü temel alan bir görsel simülasyon sunmaktadır.
Analog bir bilgisayar olarak da düşünülebilecek makinenin,
makroekonomik sistemi farklı bilgi düzeyine sahip insanlara
açıklamadaki üstünlüğü, bir eğitim aracı olarak da kullanılmasına yol
açmıştır. Bu özelliği nedeniyle çeşitli üniversitelerden, kamu
kurumları ve merkez bankalarından makineyi kendi bünyelerinde de
bulundurmak için talepler gelmiştir. Ford Otomotiv Fabrikası, Londra
Bilim Müzesi, Melbourne Üniversitesi, Leeds Üniversitesi, Rotterdam
Üniversitesi, Cambridge Üniversitesi, Yeni Zelanda Merkez Bankası ve
İstanbul Üniversitesi’nin de aralarında olduğu 13 kurum ve
üniversitede makinenin değişik versiyonlarının bulunduğu
bilinmektedir.

Foreks Haber Merkezi ( haber@foreks.com )
http://www.foreks.com
http://twitter.com/ForeksTurkey